Hipoglikemia jest stanem, w którym dochodzi do obniżenia poziomu glukozy we krwi poniżej wartości 70 mg/dl (3,9 mmol/l). Najbardziej typowe objawy, które jej towarzyszą to: nadmierne pocenie, uczucie głodu, bladość powłok ciała, niepokój, kołatanie serca, senność, bóle i zawroty głowy. Zwykle po spożyciu cukierka, tabletki lub żelu zawierającego glukozę dolegliwości mijają. Stanowi to również potwierdzenie, że objawy które wystąpiły faktycznie były zależne od hipoglikemii.
U niektórych pacjentów z cukrzycą, zwłaszcza wieloletnią, z mnogimi powikłaniami obejmującymi uszkodzenie układu nerwowego (występujące pod nazwą neuropatii autonomicznej) objawy te są słabo wyrażone lub w ogóle nie występują.
Kto doświadcza hipoglikemii?
Hipoglikemia jest stanem, który pojawia się jako element „historii naturalnej” cukrzycy każdego typu. Zaliczamy ją do powikłań cukrzycy, a właściwie do powikłań terapii tej przewlekłej choroby. Nie ma osoby, która chorując na cukrzycę nie doświadczyłaby w swoim życiu ani razu hipoglikemii. Ważne jest, aby występowała ona jak najrzadziej, miała łagodny przebieg i aby pacjent mógł sobie sam w tej sytuacji pomóc.
Hipoglikemia znacznie częściej występuje u leczonych insuliną niż doustnymi lekami przeciwcukrzycowymi, a więc głównie pojawia się u osób z cukrzycą typu 1. W typie 2 cukrzycy zdarza się u chorych z wtórną nieskutecznością doustnych leków przeciwcukrzycowych, u których do wyrównania cukrzycy niezbędne było zastosowanie insuliny. Pacjenci, którzy chociaż raz przeżyli hipoglikemię, zwłaszcza o średniociężkim lub ciężkim przebiegu, zwykle już po raz kolejny nie chcą jej więcej przeżywać.
Wszelkie doznania w trakcie i po hipoglikemii powodują, że pacjenci reagują lękiem na samą myśl, że coś podobnego może im się ponownie przytrafić. W rozmowie z chorymi słyszymy często: „wolę mieć wyższe glikemie, nawet kosztem złego wyrównania cukrzycy, gdyż wtedy czuję się bezpieczniej”. Z tym stwierdzeniem trudno się nie zgodzić, dlatego, że nawracające hipoglikemie powodują zaburzenia koncentracji, procesów myślenia, sprzyjają depresji, a więc pogarszają istotnie jakość życia pacjenta.
Co może być przyczyną hipoglikemii?
Bardzo często jest to niewłaściwa dieta. Zwykle pacjenci jedzą za obficie, a spożywane posiłki są zbyt kaloryczne, co skutkuje zwyżkami poziomu cukru we krwi. Ale bywa i tak, że pacjenci odżywiają się nieregularnie, omijają posiłki, stosują przesadnie diety odchudzające, co powoduje nagłe spadki glikemii. Niekontrolowane spożywanie alkoholu, który jak wiadomo jest przeciwwskazany w cukrzycy, powoduje interakcje zarówno z insuliną jak i lekami doustnymi i stwarza potencjalne niebezpieczeństwo wywołania ciężkiego niedocukrzenia.
Wysiłki fizyczne, które zalecamy jako element terapii cukrzycy powinny być wykonywane regularnie, dobrane indywidualnie do możliwości i potrzeb każdego chorego i rozsądnie zaplanowane. Aby uniknąć hipoglikemii w czasie lub po wysiłku, pamiętać trzeba o zmniejszeniu dawki insuliny lub spożyciu dodatkowej porcji węglowodanów przed planowanym wysiłkiem. Zapominanie o tym może skutkować hipoglikemią.
Niedocukrzenie mogą dawać doustne leki przeciwcukrzycowe zwłaszcza, gdy są przyjmowane niezgodnie z zaleceniami lekarskimi np. w niewłaściwej dawce lub o niewłaściwej porze w stosunku do spożywanych posiłków oraz oczywiście insulina. W przypadku insulin, mniejsze ryzyko hipoglikemii występuje przy zastosowaniu insulin analogowych, szczególnie dotyczy to nocnych i ciężkich hipoglikemii. Jest dowiedzione i sprawdza się w praktyce, że po zastosowaniu insulin analogowych hipoglikemie występują rzadziej lub ustępują zupełnie. Dodatkową korzyścią przy leczeniu insulinami analogowymi jest możliwość redukcji dobowej dawki insuliny nawet do 20%. Jest to bardzo ważne, gdyż często jedną z przyczyn hipoglikemii jest tzw. przeinsulinowanie, które występuje wtedy, gdy pacjenci zbyt często wstrzykują sobie dawki korekcyjne insuliny, gdy pojawia się hiperglikemia, po wcześniejszym incydencie hipoglikemii. Potem niestety wytwarza się mechanizm „błędnego koła” i objawy niewyrównania cukrzycy.
Jak pacjent może zmniejszyć ryzyko hipoglikemii?
Przede wszystkim ważna jest edukacja – nie tylko każdy chory powinien wiedzieć jak może sobie radzić sam w sytuacji zbliżającej się hipoglikemii, ale także osoby z bliskiego otoczenia pacjenta powinny wiedzieć czym jest niedocukrzenie i jak postępować w sytuacji, gdy się ono pojawi. Już w momencie rozpoznania cukrzycy każdy pacjent powinien dowiedzieć się czym jest hipoglikemia, jak się objawia, jakie mogą być jej skutki i jak należy zachować się w momencie jej wystąpienia. Każdy pacjent powinien mieć przy sobie informację o tym, że jest pacjentem z cukrzycą np. w formie kolorowej opaski noszonej na ręce.
Stałym elementem skutecznej terapii cukrzycy i profilaktyki hipoglikemii powinna być samokontrola. Obejmuje ona także pomiary glikemii. Obecnie każdy pacjent posiada glukometr, dzięki któremu leczenie cukrzycy stało się prostsze i szansa na optymalne wyrównanie cukrzycy i potwierdzenie hipoglikemii jest możliwa. W sytuacji narażenia na hipoglikemie pacjenci dokonują pomiarów glikemii nawet częściej niż to wynika z „Wytycznych”, które co roku publikuje Polskie Towarzystwo Diabetologiczne.
Osoby leczone insuliną w algorytmie 4 wstrzyknięć powinny mierzyć glikemię na czczo i przed każdą iniekcją insuliny i odpowiednio w razie podwyższonego lub obniżonego poziomu glukozy we krwi korygować zalecone wcześniej przez lekarza prowadzącego dawki insuliny. Osoby leczone lekami doustnymi wykonują pomiary glikemii rzadziej np. 1 x w tygodniu tylko na czczo i 2 godziny po głównych posiłkach lub codziennie 1 pomiar o różnych porach dnia. Poza tym niezależnie od tych wytycznych każdy pacjent w sytuacji złego samopoczucia każdorazowo może wykonać sobie oznaczenie poziomu glukozy we krwi. Pozwala to wykryć hipoglikemie skąpoobjawowe lub bezobjawowe, o których była mowa wcześniej.
Jak radzić sobie podczas hipoglikemii?
Hipoglikemię odczuwają nie tylko chorzy z cukrzycą, ale także zdarza się ona u osób zdrowych, którzy np. jedzą nieregularnie, u których występuje duża przerwa między głównymi posiłkami, którzy stosują diety niskowęglowodanowe. Objawy hipoglikemii w przeciwieństwie do tych, które występują podczas hiperglikemii (podwyższony poziom glukozy we krwi) od momentu gdy pojawią się, narastają bardzo szybko w ciągu kilku lub kilkunastu minut, co powoduje, że pomoc pacjentowi musi również być udzielona bardzo szybko. Wobec charakterystycznych objawów pacjent z reguły wie co ma robić – zwykle wystarcza wypicie słodkiego płynu np. herbaty lub coca-coli w ilości około 200 ml (jedyna sytuacja kiedy polecamy ją choremu z cukrzycą!) lub spożycie tabletki lub żelu zawierającego glukozę.
Objawy hipoglikemii mogą w krótkim czasie powrócić (zależy to od tego czym pacjent jest leczony – tabletkami czy insuliną) i dlatego polecamy, aby nawet gdy objawy ustąpią, zjeść jeszcze małą kanapkę. U pacjentów, u których objawy hipoglikemii przebiegają bardzo burzliwie i np. dochodzi do nagłej utraty przytomności (neuroglikopenia) nie wolno podawać żadnych płynów do wypicia.
Jeżeli pacjentem jest osoba z cukrzycą typu 1 należy wstrzyknąć podskórnie lub domięśniowo glukagon (występuje w formie gotowych autostrzykawek pod nazwą Glukagen Hipo Kit). Jeżeli nie będzie poprawy należy natychmiast wezwać pogotowie ratunkowe. W ciężkiej hipoglikemii tzn. gdy jej objawy są bardzo nasilone pacjent wymaga podania dożylnie 10% glukozy i hospitalizacji.
Uwaga – nie wolno podawać glukagonu osobom z cukrzycą typu 2, którzy są leczeni lekami doustnymi, gdyż nasila to istniejącą hipoglikemię.
Podsumowanie
Unikanie hipoglikemii ma istotne znaczenie w zapobieganiu powikłaniom sercowo-naczyniowym oraz uszkodzeniom mózgu. Hipoglikemie niebezpieczne są zwłaszcza u osób w podeszłym wieku, dlatego u tych pacjentów zalecamy, aby wartości glikemii w ciągu doby zawierały się w przedziale 120-160 mg/dl. Nadal „złotym standardem” w zapobieganiu hipoglikemii jest stała edukacja pacjentów i ich rodzin, obejmująca istotę cukrzycy, metody jej leczenia, uboczne działania leków i powikłania cukrzycy.
Dr n. med. Ewa Jagielińska-Kalinowska
diabetolog